Check je taalgevoel!

Een woord is een samenstelling wanneer het eerste deel iets zegt over het tweede deel (wat voor band? Een videoband? Fietsband? Haarband? Nee, een autoband) en wanneer beide delen een zelfstandig naamwoord zijn (dan kun je er een lidwoord – ‘de’, ‘het’, ‘een’ – voorzetten: ‘de video’ + ‘de band’ / ‘de belasting’ + ‘de aangifte’ / ‘de participatie’ + ‘de maatschappij’).

In ‘Anoukfans’ is sprake van een bijzonder soort samenstelling, namelijk een samenstelling met een eigennaam. Met een eigennaam geef je een specifieke persoon aan (‘Anouk’) of een specifiek ding (‘H&M’, ‘Twitter’, ‘Albert Heijn’). Als die eigennaam iets zegt over een zelfstandig naamwoord, spel je die eigennaam aan dat woord vast. Zo wordt het dus ‘Anoukfans’.

Om het woord makkelijker leesbaar te maken, of om te voorkomen dat twee klinkers (a, e, i, o, u) op elkaar botsen, kun je een koppelteken toevoegen (zoals in ‘vakantie-appartement’). ‘Anouk-fans’ zou dus eventueel ook mogen.

Hmmm, vooruit dan maar. En hoezo is ‘aflaste’ geen bestaand woord?

Een supersnelle uitleg hiervan vind je op taaladvies.net.

En die ‘frustratie’s’, dat wist ik eigenlijk wel… Gewoon slordigheid.

Gelukkig. Er is ook geen enkele reden om die apostrof (dat hoge kommaatje) te schrijven. Dat krijg je in het meervoud alleen als je anders fouten gaat maken in de uitspraak (bijvoorbeeld omas / oma’s). Bij ‘frustratie’ is dit niet het geval. Twijfel je over de goede meervoudsvorm? Zoek het woord dan op op www.woordenlijst.org. Daar vind je het enkelvoud en het meervoud achter elkaar genoemd.

2. Thomas Drake, de ‘voorloper’ van klokkenluider Edward Snowden, werd veroordeeld tot een jaar proeftijd vanwege zijn misbruik van het…

A. NSA computer systeem B. NSA computersysteem C. NSA-computer systeem D. NSA-computersysteem

Scoor! Dit is inderdaad hetzelfde principe. ‘Computersysteem’ is een samenstelling. Je hebt twee zelfstandige naamwoorden (‘de computer’ + ‘het systeem’), waarvan het eerste deel iets zegt over het tweede (wat voor systeem? Een computersysteem).

‘NSA’ is de naam van een organisatie (‘National Security Agency’), dus die afkorting spel je, net als Anouk, vast aan de samenstelling. Alleen is het koppelteken (zo heet het streepje officieel) hier echt nodig, omdat je in het Nederlands een afkorting niet rechtstreeks vast kunt spellen aan een ander woord.

3. De Belastingdienst wil van alle klanten van SMS Parking weten waar ze in 2012 parkeerden. Op die manier willen ze controleren of leaserijders het juiste aantal privé kilometers opgaven.

A. 1 fout: ‘parkeerden’ moet zijn ‘parkeerde’ B. 2 fouten: ‘willen ze’ moet zijn ‘wil de dienst’ en ‘privé kilometers’ moet aan elkaar C. 2 fouten: ‘willen ze’ moet zijn ‘wil de dienst’ en er moet een spatie tussen ‘lease’ en ‘rijders’ D. 3 fouten: ‘parkeerde’ moet zijn ‘parkeerden’, er moet een spatie tussen ‘lease’ en ‘rijders’ en ‘privé kilometers’ moet aan elkaar

Dan is er sprake van incongruentie.

Incongru-hoe? Dat klinkt als een enge ziekte…

Incongruentie. Dat wil zeggen dat onderwerp en persoonsvorm niet matchen qua hoeveelheid. Bijvoorbeeld ‘de auto (onderwerp = enkelvoud) rijden (persoonsvorm = meervoud)’ en ‘de auto’s (onderwerp = meervoud) rijdt (persoonsvorm = enkelvoud)’.

In deze zinnen verwijs je met ‘ze willen’ terug naar ‘de Belastingdienst’. ‘Belastingdienst’ is een enkelvoud. Dat hoor je als je er een werkwoord achter zet: de Belastingdienst springt, danst, lacht. Je hoort niet: springen, dansen, lachen. In de eerste zin hierboven gaat dat goed: ‘De Belastingdienst wil…’.

In de tweede zin gaat het mis: ‘ze willen’ is een meervoud, waarmee je niet kunt verwijzen naar een enkelvoud (zoals de Belastingdienst). Het moet dus zijn ‘wil de dienst’ (of: ‘wil hij’, maar dat klinkt voor veel mensen heel lelijk).

Als we dan toch bezig zijn: dan wil ik ook nog wel even snel weten hoe het dan zit met dat ‘privé’. Dat spel je dus vast aan een zelfstandig naamwoord?

Dat klopt. Met een koppelteken ertussen mag overigens ook: ‘privé-kilometers’. Kijk voor een handige uitleg op de website van het Genootschap Onze Taal.

4. Een chirurg van het AMC in Amsterdam opereerde maandag voor het eerst met Google Glass, de nieuwe…

A. high tech bril B. high-tech bril C. high-techbril D. hightechbril

Dat kan wel kloppen. Het Nederlands kent veel samenstellingen en die spel je in principe aan elkaar. Moet je dus een keertje gokken (al zou ik niet weten wanneer, met de superhandige, gratis app van Onze Taal EN met de digitale versie van het Groene Boekje die je altijd gratis kunt raadplegen), dan kun je beter op ‘aan elkaar’ gokken.

Nog even terug naar hightechbril. Dat is een speciaal soort samenstelling, namelijk met een Engels woord. Ook dit soort samenstellingen spel je helemaal aan elkaar. Voor de leesbaarheid mag je wel gebruikmaken (1 woord!) van het koppelteken: antwoord C is hier dus ook goed.

5. De VS ontkent dat de Bondskanselier op dit moment wordt afgeluisterd, maar wilden niet zeggen of dit in het verleden wel gebeurd is.

A. 1 fout: ‘wilden’ moet zijn ‘wilde’ B. 2 fouten: ‘Bondskanselier’ moet met een kleine letter en ‘gebeurd’ moet met een ‘t’ i.p.v. een ‘d’ C. 2 fouten: ‘wordt’ moet zonder ‘t’ en de komma voor ‘maar’ hoort daar niet D. 3 fouten: ‘ontkent’ moet zijn ‘ontkennen’, ‘Bondskanselier’ spel je met een kleine letter en ‘gebeurd’ moet met een ‘t’ i.p.v. met een ‘d’

Klopt! Veel mensen hebben moeite met ‘de VS heeft/hebben’ en ‘de Verenigde Staten heeft/hebben’. Een fijne uitleg vind je op de website van Onze Taal. In dit geval gaat ‘wilden’, net als ‘ontkende’, over de VS: het moet dus allebei OF een enkelvoud, OF een meervoud zijn. Omdat de afkorting gebruikt wordt, hebben veel mensen een voorkeur voor het enkelvoud.

6. De … heeft geleid tot miljoenen likes op de … ‘Pietitie’.

A. zwartepietendiscussie en Facebookpagina B. Zwarte-Pietendiscussie en Facebook-pagina C. Zwarte Pieten discussie en facebook pagina D. Zwartepietendiscussie en facebook-pagina

Klopt: ik gebruik nooit smileys, maar hier zou ik er bijna eentje neerzetten. Taal is net wiskunde: de regel is steeds hetzelfde - je moet alleen weten welke formule je wanneer toe moet passen.

En wat betreft die zwartepietendiscussie: dat schrijf je helemaal aan elkaar, zonder hoofdletters in ‘Zwarte Piet(en)’. Je gebruikt die hoofdletters wel als het gaat om de knecht van Sinterklaas (ook met hoofdletter). In ‘zwartepietendiscussie’ wordt de naam van Zwarte Piet echter gebruikt om verschillende personen aan te duiden die voor Zwarte Piet spelen. In dat geval schrijven we zwarte pieten met kleine letters. De benaming is dan een soortnaam. Een vergelijkbaar voorbeeld is kerstmannen ('mensen die voor Kerstman spelen').

7. Sinds een jonge, Belgische arts ‘De Voedselzandloper’ schreef kampt brood met een imagoprobleem vanwege de koolhydraten, de gluten en de glycemische index.

A. 0 fouten B. 1 fout: tussen ‘imago’ en ‘probleem’ moet een spatie C. 1 fout: ‘glycemische’ moet met een ‘k’ i.p.v. met een ‘c’ D. 2 fouten: er moet een komma tussen ‘schreef’ en ‘kampt’ en ‘de gluten’ moet zijn ‘het gluten’

Eh, nee. Maar, ik geef toe: deze is echt vals. Onlangs las ik een stuk in nrc next dat ging over het imagoprobleem van brood en daarin gaf de schrijver tussen haakjes aan dat gluten een enkelvoud is (‘het gluten’). Dat zag ik ook niet aankomen… Maar inderdaad: ‘het gluten’ is juist.

Dat antwoord had ik afgeschreven, omdat ik dacht dat ‘het gluten’ echt fout was… En hoe zit het dan met die komma?

Tussen twee persoonsvormen (hier: ‘schreef’ en ‘kampt’) schrijf je in het Nederlands meestal een komma. Leestekens zijn vaak letterlijk leestekens: ze geven aan waar je lezer adem kan halen bij het voorlezen. Zo stikt hij niet voordat hij bij het einde van je zin is… Alleen bij heel korte zinnen doe je dat niet (daar hoeft de lezer ook geen adem te halen tussendoor).

8. De … Haiyan, een van de krachtigste stormen ooit, trok in november 2013 met verwoestende gevolgen over de …

A. tyfoon, Fillipijnen B. tyfoon, Filippijnen C. typhoon, Fillippijnen D. typhoon, Filipijnen

Ehm, weinig. Dit zijn weetwoorden of opzoekwoorden. Overigens kun je ‘Filippijnen’ ook spellen als ‘Filipijnen’: beide opties zijn goed. De versie met één p heeft de voorkeur van de Taalunie, omdat die spelling het best aansluit bij de uitspraak. De Grote Van Dale spelt het woord met twee p's. Kijk voor een snelle, heldere toelichting op www.taaladvies.net.